Ursus. Spacer w czasie

Od kilku lat przyglądam się działaniom Jaśminy Wójcik. Artystka na cel swoich działań wyznaczyła Ursus, a dokładnie „Ursus”, czyli byłe Zakłady Przemysłu Ciągnikowego.

Mieszkam pół kilometra od terenów dawnej fabryki, rozciągających się na 200 hektarach gruntu, który systematycznie przekształca się w ruinę. Z ruin tych w najbliższych latach ma wystrzelić nowe osiedle, praktycznie drugie miasto obok starego Ursusa.

Jaśmina Wójcik nie daje się zwieść, że taki jest naturalny los postindustrialnych miejsc wielkich metropolii. Bo nawet jeśli fabryka nie miała już racji dalszego bytu, to jednak nie ma powodu, by wraz z jej halami zniknęła pamięć. Pamięć po czymś więcej niż zakładzie pracy zatrudniającym kilkanaście tysięcy osób.

Ursus to legenda warta takiej opowieści jak „Ziemia obiecana”, z mitem założycielskim Posagu Siedmiu Panien. Wielki projekt modernizacyjny, którego materialne pozostałości w postaci nieśmiertelnych maszyn C-330 i C-360 pracują niestrudzenie nie tylko na polskich polach. To także historia ruchu robotniczego, ze zrywem w czerwcu 1976 r. i późniejszą „Solidarnością”.

Wszystko to niemniej ciekawe niż historia Stoczni Gdańskiej, która przeszła do historii jako „kolebka” ruchu Solidarność. Tyle tylko, że choć Stocznia podobnie jak Ursus jest systematycznie wyburzana, by dać miejsce Młodemu Miastu Gdańsk, to jednak powstało Europejskie Centrum Solidarności.

Po Ursusie pamięć mogła zaginąć, włącznie z rozproszeniem materialnych artefaktów – starych maszyn i dokumentów zgromadzonych w prowizorycznym muzeum na terenie dawnej fabryki. Na szczęście pojawiła się Jaśmina Wójcik i zaczęła grzebać w pamięci. Marsze akustyczne z nagraniami wspomnień dawnych pracowników ZPC, fotograficzna dokumentacja traktorów jeżdżących po polskich polach, filmy, w końcu również walka o zachowanie kolekcji.

Do sprawy dołączyli sojusznicy, najbardziej wytrwały to Krytyka Polityczna w osobach Igora Stokfiszewskiego i Izy Jasińskiej. Ale także prominentni uczestnicy historii, jak Zbigniew Janas i Henryk Wujec. I co chyba najważniejsze: młodzi mieszkańcy Ursusa, którzy jak moje dzieci wychowane na migającym neonie z dawnego biurowca dyrekcji (dziś Urząd Dzielnicy Ursus), przedstawiającym jadące traktory, dziś odkrywają „Ursus” jako składnik ich tożsamości.

Tydzień temu Jaśmina Wójcik zaprezentowała kolejne osiągnięcie – „Spacer w czasie”, czyli aplikację ma urządzenia mobilne i internet, a także nowy film dokumentalny. Mamy już wiele, ciągle jednak największy problem polega na tym, że ani dzielnica, ani Warszawa nie rozumieją, jakim skarbem dysponują.

O „Ursusie” można opowiadać w znacznie szerszym i ciekawszym kontekście niż tylko o pomniku dziedzictwa przemysłowego (choć i to nie bagatela). Dobrze opowiedziany Ursus mógłby być jedną z tożsamościowych dominant miasta, obok Muzeum Powstania Warszawskiego, Polin, Centrum Nauki Kopernik. Jaśmina Wójcik rozpoczęła tworzyć tę opowieść ze swoimi bohaterami, których liczba systematycznie rośnie. Świetna robota.