Wrocław szuka tożsamości

Wrocław, w tym roku Europejska Stolica Kultury, ma obsesję tożsamości. Chyba dlatego, że ciągle jej po prostu nie ma.

Brzmi to jak paradoks, bo przecież Wrocław wyróżnia się wyraźnie na tle innych polskich miast. Kiedy jednak tę różnicę próbować zdefiniować, staje się kolażem różnych wrażeń i odprysków.

O wadze tożsamości dla Wrocławia doskonale świadczy rozwinięcie definicji kapitału kreatywnego, jaką sformułował Richard Florida w swej koncepcji klasy kreatywnej. Florida mówi o 3T: talencie, tolerancji, technologii. Prezydent miasta Rafał Dutkiewicz dodaje jeszcze czwarte T: tożsamość. To znamienne, bo badania socjologiczne wyraźnie pokazują, że we Wrocławiu kwestia tożsamości zawsze była kwestią polityczną, zdominowaną – czy to w okresie PRL, czy to już w wolnej Polsce – przez władzę.

Trudno się dziwić, Wrocław jest miastem, w którym na skutek wojny i zmian geopolitycznych doszło do całkowitej wymiany ludności. W niemiecką, mocno zniszczoną substancję materialną wprowadzili się Polacy, rozpoczęło się trudne zagospodarowywanie obcej przestrzeni. Z badań dr Barbary Pabian wynika, że wrocławianie do dziś nie wytworzyli miejskiej, wrocławskiej tożsamości, ciągle pierwszą ich identyfikacją jest tożsamość narodowa.

Kwestia tożsamości staje się jednak coraz ważniejszą kwestią miejskiej debaty publicznej, władza traci monopol na definiowanie dyskursu. A kiedy do dyskusji aktywnie włączają się obywatele, okazuje się, że wiele wykreowanych mitów pryska.

Bo Wrocław żywi się wieloma mitami, najsilniejszy chyba mówi o wrocławskiej wielokulturowości. Inny karmi się odwołaniami do lwowskiego dziedzictwa mieszkańców, choć poza pomnikiem Fredry i Ossolineum aż tak wiele związków z polskim Lwowem w mieście nie widać. Co więc najbardziej określa Wrocław dziś?

Jednym z takich czynników jest niemieckie dziedzictwo, które zlewa się w jedną masę bez rozróżnienia na historyczne okresy. Ono jest, choćby przez architekturę, ciągle obecne i jednocześnie ciągle nie ma sposobu, żeby historyczną niemieckość miasta wprowadzić do współczesnej tożsamości jej mieszkańców. Antyniemieckość jest zaszyta w miejskim genotypie i uaktywnia się, gdy np. wybucha dyskusja o upamiętnieniu nadburmistrza Georga Bendera. 81 proc. mieszkańców uważa, że nie ma zdarzeń w okresie sprzed 1939 r., które należałoby pamiętać.Jak w takim razie kształtuje się powojenna pamięć zbiorowa wrocławian? Tylko połowa (51 proc.) jest w stanie wskazać wydarzenia godne zbiorowej pamięci. To powódź 1997 r. – 48 proc. wskazań, Euro 2012 – 31 proc. Na trzecim miejscu plasuje się Kongres Eucharystyczny i wizyta Jana Pawła II w 1997 r.

Prawie nieobecna jest pamięć Solidarności – 10,6 proc., choć przecież po Gdańsku był to najważniejszy bodaj punkt oporu w okresie stanu wojennego i lat 80. Ale jak mówią eksperci, nie udało się doświadczenia bezpośredniego przekształcić w symbole krążące w komunikacji zbiorowej. Prościej: Solidarność nie była sprawą intelektualnej elity, która nadałaby doświadczeniu moc organizującej wyobraźnię narracji. W Gdańsku stało się inaczej i Solidarność stała się ważnym elementem współczesnej tożsamości miasta.Trudno żeby było inaczej, skoro najkompetentniejsi w operowaniu symbolami ludzie kultury praktycznie nie uczestniczą w debacie o tożsamości miasta. Jest ona zdominowana przez władzę i aktywnych obywateli.

Mieszkańcy odwzajemniają się godnie ludziom kultury, bo wśród najważniejszych postaci dla Wrocławia pojawiają się osoby władzy, Tadeusz Różewicz plasuje się na 4. miejscu, a niejakiego Jerzego Grotowskiego, do którego pielgrzymowali fani teatru z całej Europy, nie ma w ogóle.

To znamienny wynik w kontekście trwającej Europejskiej Stolicy Kultury. Jak nie mniej znamienne jest to, że połowa mieszkańców nie była w stanie wskazać ważnej postaci.Badacze problemu wrocławskiej tożsamości dochodzą więc do konkluzji wyrażonej na poniższym slajdzie pochodzącym z prezentacji dr Barbary Pabian:Materiał wideo z warsztatu o wrocławskiej tożsamości, jaki odbył się 16 marca w ramach projektu Foresight Społeczny Wrocław 2036/56, dostępny poniżej. W spotkaniu uczestniczyli dr hab. Katarzyna Kajdanek, dr Barbara Pabian, dr Jacek Pluta i dr hab. Mateusz Błaszczyk z Uniwersytetu Wrocławskiego.